Prof. dr hab. Jan Rzewuski (1916-1994)

• Biogram
• Naukowe drzewo genealogiczne

Jan Rzewuski urodził się 19 grudnia 1916 r. w Łodzi i tam w 1934 r. ukończył gimnazjum. W latach 1934-39 studiował chemię we Lwowie i Gdańsku, gdzie uzyskał półdyplom. Do roku 1942 pracował w przemyśle włókienniczym w Łodzi jako robotnik, a następnie przez dwa lata studiował fizykę teoretyczną na tajnych kompletach organizowanych przez Uniwersytet Warszawski.

Walczył w Powstaniu Warszawskim, za co otrzymał Krzyż Walecznych oraz Warszawski Krzyż Powstańczy. W roku akademickim 1945/46 był asystentem na Uniwersytecie i Politechnice w Lublinie. W roku 1946 powrócił do Warszawy, gdzie został asystentem na Uniwersytecie i w tym samym roku uzyskał magisterium z fizyki teoretycznej pod kierunkiem Jana Blatona. W następnym roku pracował jako asystent na Politechnice Warszawskiej, otrzymując jednocześnie stypendium Ministerstwa Oświaty na ukończenie pracy doktorskiej. Doktorat z fizyki teoretycznej obronił w 1947 na Uniwersytecie Warszawskim. W r. 1948 został zatrudniony jako adiunkt na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Następny rok spędził a stażu na Uniwersytecie w Birmingham. W 1950 r. habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie został mianowany Kierownikiem Katedry Mechaniki Teoretycznej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.

W 1952 r. przeniesiony został służbowo do Katedry Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1954 r., a rok później został prodziekanem wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. Rok 1956 spędził w Zjednoczonym Instytucie Badań Jądrowych w Dubnej, gdzie uzyskał stopień doktora nauk fizycznych. Profesor Jan Rzewuski był głównym organizatorem i pierwszym długoletnim dyrektorem przekształconego w 1960 r. z Katedry, Instytutu Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Oprócz zajęć na Uniwersytecie był także kierownikiem działającego w latach 1954-68 Zakładu Fizyki Teoretycznej PAN we Wrocławiu.

W 1960 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego, a w 1966 r. został dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1968 roku został zmuszony do rezygnacji z funkcji dziekana wydziału, gdy w marcu tegoż roku podczas strajku studentów zwołano z jego inicjatywy nadzwyczajną Radę Wydziału, na której przyjęto rezolucję potępiającą antysemityzm i antyinteligencką propagandę, ówczesnych władz.

W r. 1976 został członkiem rzeczywistym PAN. Był również członkiem Rady Naukowej Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu. Dyrektorem Instytutu przestał być w 1969 r, ale nadal kierował Zakładem Teorii Pola. W r. 1989 profesor Rzewuski założył, jako fundator wraz z kilkoma pracownikami Instytutu Fizyki Teoretycznej Fundację Zimowych Szkół Fizyki Teoretycznej.

Profesor Rzewuski był laureatem wielu nagród i wyróżnień – otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego, nagrodę Fundacji Jurzykowskiego (USA), Krzyż Kawalerski i Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Naukowej, trzy nagrody pierwszego stopnia i jedną drugiego stopnia Ministra Edukacji Narodowej. Polskie Towarzystwo Fizyczne uhonorowało go Medalem Mariana Smoluchowskiego.

Profesor Rzewuski był promotorem 11 prac doktorskich.

Znaczny wpływ na rozwój naukowy i osiągnięcia naukowe profesora Rzewuskiego miały jego kontakty z wybitnymi fizykami polskimi i zagranicznymi w szczególności prof. W. Rubinowiczem i R.E. Peierlsem. Z dłuższych staży naukowych, które profesor odbył można wymienić: Uniwersytet w Birmingham, Anglia (1948-49), Instytut Badań Jądrowych w Dubnej, Rosja (1956-57), CERN, Genewa w Szwajcarii (1961-62), Uniwersytet w Carbondale , USA (1986), Instytut Nauk Matematycznych, Madras, Indie (1966).

Profesor Rzewuski jest autorem 112 publikacji, jak również dwutomowej monografii Field Theory, która miała trzy wydania oraz podręcznika akademickiego Introduction to Quantum Theory, obu napisanych w języku angielskim.

Do najważniejsze osiągnięć naukowych profesora Rzewuskiego należą:

• Podanie metody kwantowania nielokalnej teoria pola, sformułowanie dla tych teorii praw zachowania oraz opracowanie metod szacowania operatora rozproszeń.
• Sformułowanie teorii przestrzeni spinorowych, które stanowią historycznie pierwszy krok połączenia wewnętrznych i czasoprzestrzennych symetrii w podobny sposób, jak to zachodzi w teorii supersymetrycznej. Jan Rzewuski był więc w pewnym sensie prekursorem supersymetrii. Ponadto opracował nowy oryginalny model cząstki będącej uogólnieniem teorii spinorów i twistorów. Podstawą modelu są tzw. rozmaitości macierzowe.
• Rozwinięcie funkcjonalnego podejścia do kwantowej teorii pola, w szczególności do teorii rozpraszania. Techniki funkcjonalne opierają się na pojęciu funkcji Greena i ich funkcjonałów generujących. Warunki unitarności i przyczynowości prowadzą do różniczkowych równań funkcjonalnych na te funkcjonały generujące, które można rozwiązać poprzez użycie pojęcia całki funkcjonalnej.
• Sformułowanie teorii funkcjonalnych szeregów potęgowych w kontekście uogólnienia tzw. trypletu Gelfanda i wprowadzenie pojęcia struktur dualnych i przestrzeni rozetowych.

Profesor Jan Rzewuski zmarł 17 września 1994 w wieku 78 lat. Do ostatnich swych dni brał czynny udział w życiu naukowym Instytutu Fizyki Teoretycznej.