Internetologia

Rozwoj nauki, jej rozczlonkowanie na poszczegolne dyscypliny i poddyscypliny, lawinowy przyrost informacji powoduje, ze spojnosc calego systemu jest coraz bardziej problematyczna. Wydaje sie, ze Cyberkosmos jest doskonala przestrzenia, w ktorej tresc naukowe ze wszystkich dziedzin powinny znajdowac swoje miejsce. Krokiem na drodze ku temu jest projekt budowy Intrenetu2, sieci ktora bedzie oferowala znacznie wyzsze standardy przekazu w porownaniu z sieciami istniejacymi obecnie i wniesie nowa jakosc do komunikacji miedzy naukowcami. Mowi sie o przepustowosciach rzedu terabitow na sekunde. Mowi sie o nadejsciu nowej ery komunikacji, na razie dla potrzeb nauki w Stanach Zjednoczonych, ale w przyszlosci...

Komputery powstaly w duzej mierze dla potrzeb nauk scislych i sa w nich intensywnie wykorzystywane. We wspolczesnych laboratoriach chemicznych czy farmaceutycznych komputer jest rownie waznym przyrzadem naukowym, jak probowka i kolba. Tworzenie i analiza wlasciwosci nowych zwiazkow chemicznych w wirtualnej przestrzeni ukladow komputerowych jest czesto bardziej efektywna, niz robiona przy pomocy szkla i odczynnikow. Zas dostep – za posrednictwem sieci – do ogromnych baz danych chemicznych czy biologicznych oszczedza zarowno czas jak wysilek badaczy. W fizyce kosmosu albo czastek elementarnych czesto nie ma metod alternatywnych do intensywnych obliczen numerycznych. Rosnie zapotrzebowanie na moce obliczeniowe, powstaja wiec coraz potezniejsze komputery. Technologie sieciowe pozwalaja zas na laczenie zasobow roznych maszyn w jeden „metakomputer”, o jeszcze wiekszych mozliwosciach obliczeniowych.

U podstaw Internetu lezaly miedzy innymi potrzeby komunikacji miedzy naukowcami pracujacymi w roznych osrodkach uniwersyteckich. Byli to glownie obyci z komputerami fizycy, chemicy, matematycy. Oni tez przez dlugi czas stanowili awangarde swiadomych uzytkownikow sieci. Nic zatem dziwnego, ze dosc szybko zrealizowali pomysl umieszczania w Internecie wlasnych prac w formie tekstow elektronicznych, oraz wynikow eksperymentow i pomiarow, w postaci dostepnych przez siec baz danych. Ta forma wymiany informacji naukowej rozbudowuje sie coraz bardziej. Powstaja nowe archiwa tekstow, sieciowe wersje czasopism, nowe bazy danych. Organizuje sie wirtualne konferencje, prowadzone za posrednictwem poczty elektronicznej i WWW. Internet przynosi nowe mozliwosci, ktorych nie dawaly tradycyjne biblioteki. Wielu ciekawych informacji moze dostarczyc przegladanie literaturowych, elektronicznych baz danych oraz Cyberkosmosu pod katem okreslonych slow kluczowych, przy uzyciu automatycznych przeszukiwarek.

W Cyberkosmosie naturalnym srodkiem wyrazu jest hipertekst – nielinearna struktura przekazu tresci werbalnych, uzupelniony o przekaz multimedialny – obrazy statyczne i ruchome oraz dzwieki. Jak zauwaza Umberto Eco, z racji swej natury hipertekst jest systemem, naturalnym „jezykiem” do zapisu tresci o charakterze encyklopedii czy slownika, natomiast nie sprawdza sie w przekazie tekstu linearnego „do czytania”, jak opowiadanie. W tym drugim przypadku nie wykorzystuje sie najciekawszych wlasnosci zapisu hipermedialnego. Niektorzy badacze twierdza, ze owa otwarta struktura hipertekstu nie jest niczym nowym, lecz jakby powrotem do sytuacji spotykanej w tradycji przekazu ustnego. Zostawmy jednak subtelne rozwazania dotyczace istoty rzeczy by zastanowic sie nad praktycznym wykorzystaniem nowych mozliwosci.

Projekty przenoszenia tekstow do przestrzeni hipertekstowej maja juz dluga historie. Juz w poczatkach ery komputerowej, w latach czterdziestych, powstaly projekty wykorzystania maszyn liczacych do badania rozleglych konkordancji tekstow. Jeden z projektow tego rodzaju, majacy na celu stworzenie pelnego indeksu slow wystepujacych we wszystkich dzielach sw. Tomasza z Akwinu, byl realizowany ponad 30 lat, poczawszy od roku 1949. Najwiecej czasu zajmowalo reczne wprowadzanie danych (tekstu) do komputera. W obecnych czasach tani skaner w polaczeniu z programem do rozpoznawania znakow (OCR) ogromnie przyspiesza te czynnosc, a przy tym pozwala ja calkowicie zautomatyzowac. Stad latwosc (od strony technicznej, co innego gdy mowa o finansach), z jaka moga sie rozwijac elektroniczne biblioteki tekstow – Project Gutenberg, Oxford Text Archive czy Thesaurus Linguae Grecae, zeby wspomniec tylko najbardziej znane. „Komputeryzacja” tekstow pozwala na prowadzenie nowego rodzaju studiow nad tekstami. Komputer staje sie dla humanisty istotnym narzedziem badawczym, a nie tylko wygodna, wysoce inteligentna maszyna do pisania. Mozliwosci szeroko zakrojonych, statystycznych analiz tekstow otwieraja perspektywy badan porownawczych, na przyklad dotyczacych stylu, wspolwystepowania wyrazow itp. Wyniki moga posluzyc miedzy innymi do ustalania autorstwa lub jako material pomocniczy do krytycznych wydan dziel.

Rozwoj bazy technologicznej doprowadzil takze do zastosowan rowniez w innych naukach humanistycznych. W latach siedemdziesiatych proby uzycia metod statystycznych podejmowali historycy. Duzy stopien komplikacji materialu wejsciowego spowodowal jednak, ze proste programy do analizy statystycznej przysparzaly wiecej problemow, niz byly w stanie rozwiazac. Pozniejsze prace nad nowym oprogramowaniem oraz uscislenie kryteriow organizacji baz danych zaowocowaly powstaniem paru systemow pomocnych w pracach historykow i archeologow, na przyklad przy katalogowaniu licznych kolekcji materialow historycznych czy wspomaganej komputerowo rekonstrukcji stanowisk archeologicznych.

Informacje dostepne w przepastnych zasobach Internetu, ich "magmowaty" charakter, brak wydzielonych struktur logicznych, pelne wymieszanie znaczen i tresci stanowia pole do rozwijania nowych rodzajow poszukiwan i analiz naukowych. Internetowy swiat wydaje sie byc bardzo obiecujacym przedmiotem studiow dla wielu galezi nauk. Bogactwo, szybki rozwoj i niesione przezen zmiany otwieraja szerokie perspektywy badawcze przed informatykami, socjologami, lingwistami, filozofami, historykami i teoretykami kultury.

Œwiatowa siec nie ma poczatku ani konca. Polaczenia moga nastepowac w kazdej chwili i w kazdym kierunku. Specjalisci od sieci i informatycy maja przed soba ogromny, „zywy organizm” informacyjny, nad caloscia ktorego nikt nie panuje. Sama natura Internetu tworzy nowe jakosci w wymianie informacji, a zarazem domaga sie wciaz nowych rozwiazan w dziedzinie komunikacji. Internet splata sie z innymi, dotychczas autonomicznymi srodkami przekazu – slowem pisanym (co oczywiste),telefonia, telewizja.

Cyberkosmos to wirtualny wszechswiat stworzony w calosci ze znakow. Zdaniem niektorych – Internet to niebo semiotykow, ktorzy moga poszukiwac w nim nowych komunikatow i znaczen. Multimedia i globalna siec staja sie nowymi srodkami wyrazu artystycznego. Sztuka tworzona i eksponowana w Internecie to nowa dziedzina badan kulturoznawczych. Dla lingwistow swiatowa siec to ogromne zasoby materialu do analiz, na przyklad jezyka, uzywanego w sieciowych dyskusjach, czesto specyficznego dla okreslonych kregow uzytkownikow. Uwolnieni od zewnetrznych uwarunkowan zwiazanych z majatkiem, warunkami fizycznymi czy statusem spolecznym „mieszkancy” wirtualnego swiata istnieja poprzez swoje idee i umiejetnosci wyrazania ich w postaci tekstow, dzwiekow i obrazow. Filozofowie widza w tym rodzaj realizacji platonskiego swiata idei.

***

Wirtualny swiat, stworzony dzieki technologii komputerowej i teleinformatycznej, staje sie srodowiskiem, w ktorym nauka zyje i rozwija sie, znajdujac tam nie tylko pomoc u ulatwienia w „klasycznej” pracy naukowej, ale takze nowe metody i ciekawe zagadnienia badawcze. Polscy naukowcy – dzieki dosc powszechnemu dostepowi do Internetu na uczelniach i w instytutach – maja warunki, by w tym wzgledzie nie odstawac od czolowki swiatowej. Od nich samych zalezy, czy je wlasciwie wykorzystaja.